Eğilmez’e nazaran, Türkiye iktisadının kaç yılda toparlanacağı sorusunun karşılığı umut vaat edici değil. Eğitimin bu devirde geri gittiğini belirten Mahfi Eğilmez, iktisadın toparlanması için evvel toparlanması gerektiğini, Eğitimin toparlanması için de20 yıldan fazla bir müddette gerçekleşebileceğini söyledi.
Mahfi Eğilmez’in yazısı şöyle:
‘Seçimden Bir Gün Sonra’ ve ‘Enkaz’ başlıklı son iki yazımı okuyan pek çok kişi ‘ekonomi ne kadar vakitte toparlanır?’ sorusunu soruyor. Bu sorunun cevabı ne yazık ki umut vaat edici değil. Şayet iktisattan anladığımız dar manada enflasyon, büyüme, cari açık üzere kavramlarsa gerçek iktisat siyaseti uygulamalarıyla buralardaki toparlanma 2 – 3 yılda sağlanabilir. (toparlanma derken enflasyon ve büyümenin yüzde 5’ler seviyesine gelmesini cari açığın da yüzde 3’ün altına düşmesini kastediyorum.)
Ne var ki gerçek iktisat siyaseti o denli hafife alınacak bir şart değil. Seçim sürecinde vaat edilenleri, yapılan harcamaları, kur muhafazalı mevduat uygulamasının yükünü, varlık fonundaki kamu kuruluşlarının içinde bulunduğu durumu, zelzelenin getirdiği son derecede ağır yükü, bütçe açığının süratle artışını, olumsuz beklentileri dikkate alırsak durumu toparlayacak iktisat siyaseti uygulamanın ne kadar sıkıntı olacağını varsayım edebiliriz.
Bu saydıklarımın yanında açıklanmadığı için bilmediğimiz yükler ve açıklanan dataların doğruyu ne kadar yansıttığı sorunu de küçümsenecek hususlar olmadığı için ortadaki ekonomik enkazın büyüklüğünün hayal gücümüzü aştığını söyleyebilirim. Bu büyük enkazı dikkate aldığımızda uygulanması gereken gerçek iktisat siyasetinin, o denli faizi birkaç puan artırarak, dışarıdan 3-5 milyar dolar fon sağlayarak sonuç getiremeyeceğini ve ne yazık ki toplumun her bölümünden yine özveri istenmesini gerektireceğini görebiliriz.
Türkiye, dünyanın en riskli ülkeleri ortasında gösteriliyor. O denli olunca yabancı yatırımcı gelmiyor. Bırakın yabancı yatırımcıyı borç verecek olanlar bile dolar cinsinden yüzde 10 faize rağmen borç verirken tereddüt ediyorlar. Tam manasıyla bir kırk katır mı kırk satır mı ikilemi karşısındayız: Ya önemli bir kemer sıkma devri yaşayacağız ya da bu enkazı toparlayamayacağız. Benim gördüğüm durum budur.
Bu duruma rağmen iktidarı sürdürenler ve iktidara talip olanlar nasıl bu biçimde bol keseden vaatler verebiliyor diye sorarsanız ‘Kolay Ekonomi’ kitabımda yer verdiğim Thomas Sowell’in bir kelamını hatırlatmak isterim: ‘Ekonomide birinci ders kıtlıktır. Buna nazaran istekleri karşılamakta kullanılan her şey kıttır. Siyasetteki birinci ders ise iktisattaki birinci dersin dikkate alınmamasıdır.’
Ekonomiyi biraz daha geniş düşünürsek, mesela tarım ve hayvancılığa bakarsak, işimizin çok daha güç olacağını görebiliriz. Her iki alanda da Türkiye yirmi yılda inanılmayacak kadar geriye gitti. Et, süt, yumurta, besin hususları fiyatlarındaki rekor artışların tek nedeni maliyetlerin artması ve talebin yükselmesi değil. Onların da büyük tesiri var kuşkusuz ancak asıl sıkıntı çiftçilerin ve hayvancıların üretimi terk etmeye başlamış olması. Yanlış siyasetler ülkenin tarım ve hayvancılık üretimini düşürdü. Tarım ve hayvancılığın toparlanması ve ülke muhtaçlığını karşılayabilir hale gelmesi tahminimce en az on yıllık bir mühlet alır.
Hukukun üstünlüğünün sağlanması, adaletin bireylere nazaran işlemekten kurtulması, yargı sisteminin tekrar yerine oturması da yıllar alacak. Bir siyasal iktidarın yönlendirmesine nazaran çalışmaya alışmış bir sistemin tekrar bağımsız karar alabilir hale gelmesi o denli kolay bir iş değil.
Bürokrasinin, kendisine çizilmiş alan içinde karar alıp uygulayabilir hale gelmesi de sanıldığı kadar kolay bir iş değil. Son yirmi yılda bürokrasinin bu yeteneği yok edildi. Bürokrasi, tümüyle siyasal talimatlara nazaran hareket eder hale geldi. Yirmi yıl gereğince uzun müddet olduğu için eskinin tecrübeli bürokratları da ayrıldı. Yeni girenlere bürokratın nasıl davranması gerektiğini anlatacak, yol gösterecek beşerler da pek kalmadı. Bürokrasinin eskisi üzere üste bakmadan problemleri çözüp uygulamaya koyacak pozisyona gelmesi hayli vakit alacak.
Eğitim, bu periyotta öylesine geriye gitti ki mühendislik okuyup matematik bilmeyen, iktisat okuyup iktisadın konusunu tanımlayamayan, astronomiyi astroloji zanneden üniversite mezunları çıktı. Ve bu çocuklar mühendis, ekonomist, astronom olduklarını sanıyor. Sonra gidip bir mağazada tezgâhtarlığa razı olunca bütün hayalleri yıkılıyor ve hayatı ıstırap içinde geçiyor. Lise mezunu olup da toplama çıkarma yapamayan, Dostoyevski’yi hiç duymamış olan, Hindistan’ın Aydan daha uzak olduğunu sananlar var. Eğitimin toparlanması yirmi yıldan az müddet gerektirmeyecek diye düşünüyorum.
Dış siyasette yaratılan yalnızlık inanılmaz boyutlarda. Vizesiz Avrupa diye çıktığımız yolda vizeyle bile yurt dışına çıkamaz durumdayız. Yeşil pasaportlar bile artık kabul görmez noktaya geldi. Türkiye, çoğumuzun boyutunu bilmediği çıkar münasebetleri içinde olduğu Azerbaycan, Rusya ve birkaç Körfez ülkesi dışında dostu kalmamış bir ülke pozisyonunda bulunuyor. Memleketler arası prestijimiz hiç bu kadar düşük seviyede olmamıştı.
Mülteci sorunu artık taşınamaz seviyeye gelmiş durumda. Bunun tahlili için bu insanların ülkelerinin idareleriyle görüşmeler yaparak dönüşlerinin barışçıl yollarla sağlanması gerekiyor. Bu alanlarda müzakere imkanlarını ortadan kaldıracak birtakım yanlış yaklaşımlara girdiğimiz için bu bağları tekrar kurmak hem yorucu hem de vakit kaybettirici bir süreç olacak.
Özetle şayet meselemiz yalnızca enflasyonu düşürmek, cari açığı toparlamak olsaydı bu işin içinden çıkmamız güç olmazdı. Geçmişte de bu cins krizlerden bir iki yılda çıktık. Ne var ki bu kere ekonomiyi çevreleyen çerçeve iktisattan daha makus durumda. Onları düzeltmek çok vakit alacak. Ve bunları tam olarak düzeltmeden, iktisattaki toparlanmayı kalıcı hale getirmek mümkün değil. Mümkün olsaydı 2003-2010 ortasındaki toparlanma kalıcı olur, bugün bu enkazla karşılaşmazdık.
Bazıları beni karamsarlıkla suçlayacak kuşkusuz. Bu daima bu türlü oluyor, ne vakit gerçekleri anlatsam karamsar olarak niteleniyorum. Meğer bu bir karamsarlık tablosu değil, bu gerçeklerin bir dökümü. Bunları bilerek yola çıkar ve tedbirlerimizi ona nazaran alırsak çıkış yolunu bulabiliriz. Aksi takdirde Arjantin üzere içinden asla çıkılamayacak bir bataklıkta yıllarca debelenir dururuz.”